We hebben allemaal weleens van de term gehoord: het Antropoceen, oftewel het ’tijdperk van de mens’. Het gaat om het controversiële idee dat het huidige geologische tijdperk wordt bepaald door de ongekende en soms onomkeerbare menselijke invloed op de planeet. Of beter gezegd: het beschrijft onze gezamelijke gevoelens van wanhoop; een resultaat van ons collectieve besef dat we het wereldwijde klimaat aan het verpesten zijn. Hoewel de meeste experts het over het algemeen eens zijn over de rampzalige gevolgen van klimaatverandering, vinden sommige wetenschappers en academici dat we de term überhaupt niet zouden moeten gebruiken. Maar waarom eigenlijk, en leven we dan niet in het Antropoceen? Ik besloot op onderzoek uit te gaan om de waarheid boven tafel te krijgen.
Waar komt het ‘Antropoceen’ vandaan?
Nu onze soort de 7,5 miljard heeft aangetikt, lijkt het idee om het huidige tijdperk het Antropoceen te noemen misschien niet meer zo bizar. Elk jaar lijkt de term steeds beter ons leven op planeet Aarde te beschrijven. Met steeds hogere temperaturen die de pan uit rijzen, oncontroleerbare bosbranden en destructieve overstromingen, is klimaatverandering al lang niet meer een dystopisch toekomstscenario; we zitten er middenin.
Hoewel de meeste experts het eens zijn over de rampzalige gevolgen van klimaatverandering, vinden sommige academici dat we de term überhaupt niet zouden moeten gebruiken.
Maar wie heeft het woord ‘antropoceen’ verzonnen? Ontleden doet niet zo veel: ‘anthropo’ betekent ‘mens’ en ‘cene’ betekent ‘nieuw’. Dit ‘-cene’-toevoegsel wordt aan alle tijdvakken binnen het Cenozoïcum vastgeplakt, zoals het Pleistoceen en Holoceen, de meest recente geologische periodes.
Het woord ‘antropoceen’ werd naar verluidt voor het eerst gebruikt door Sovjetwetenschappers in de jaren 1960. In de jaren tachtig werd de term door ecoloog Eugene F. Stoermer weer aangewakkerd. Daarna heeft Nobelprijswinnaar Paul Crutzen het idee echt in 2000 gepopulariseerd. Desalniettemin is de term nog steeds niet formeel erkend binnen de geologie. Bekijk de evolutie van het gebruik van het woord in de onderstaande tabel.
Waarom is het Antropoceen een controversiële term?
Hoewel de term nu wijdverspreid is op het internet (en daarbuiten), is het Antropoceen nog steeds een controversieel, zelfs problematisch onderwerp binnen academische debatten. De meeste experts beschouwen het als een term uit de popcultuur in plaats van een geologisch fenomeen. En als het gewoon een cultureel concept is, kun je je afvragen, is het Antropoceen dan een ideologische overtuiging? Vanuit één standpunt zou de nadruk op het menselijke element iedereen bewuster kunnen maken van hun impact op het klimaat. Uiteindelijk zou dat milieubewuster gedrag bevorderen.
Er zijn echter academici die geloven dat de term misschien meer kwaad dan goed doet. Socioloog Eileen Crist, bijvoorbeeld, benadrukt dat het benoemen van een tijdperk naar onze eigen soort het antropocentrische wereldbeeld alleen maar bevestigt. En de meesten zijn het erover eens dat het juist deze arrogante houding is die ons naar klimaatverandering heeft geleid.
Sommige academici vrezen dat de term meer kwaad dan goed doet. Als we onszelf blijven zien als de dominerende macht op aarde, gaan we toch nooit onze problematische wereldvisie veranderen?
Als we onszelf als de ‘overheersende macht’ op deze planeet blijven zien, zijn we nauwelijks op weg naar een broodnodige verandering in ons wereldbeeld. Bovendien kan de impliciete ‘collectiviteit’ in ‘Anthropos’ misleidend zijn. Moet elk mens evenveel verantwoordelijkheid voor het klimaat dragen? Of negeren we dan het feit dat bepaalde landen en diens bevoorrechte klassen véél meer consumeren dan bevolkingsgroepen in ontwikkelingsregio’s?
Welke term kunnen we dan wel gebruiken?
Zijn er dan alternatieve termen die het antropoceen zouden kunnen vervangen? Slecht nieuws: dat is nog zo’n vraag waar niemand het echt over eens is. Wel zijn er een paar populaire suggesties. Sociaal geograaf Andreas Malm heeft onlangs het ‘Capitaloceen’ voorgesteld. Deze term ziet de industriële revolutie als een precedent voor het huidige economisch-politieke klimaat; een systeem dat prioriteit geeft aan constante productie en buitensporige winst ten opzichte van duurzaamheid en bestendigheid.
Donna Haraway, een invloedrijke post-humanistische filosoof, introduceerde een andere optie: het Chthuluceen, afgeleid van het Griekse ‘chtohnos’ (‘van de aarde’). Deze term zou het antropocentrisch denken volledig ontkennen en de mens, of wij ‘aardbewoners’, op hetzelfde niveau plaatsen als alle andere wezens op de planeet.
Dus, leven we in het Antropoceen?
Dit is duidelijk een terechte vraag waar enige introspectie voor nodig is. Kunnen we ons individueel afsplitsen van de destructieve kracht van de gezamelijke ‘anthropos’? Is onze verantwoordelijkheid voor de planeet een soort onlosmakelijke plicht die wel als mensen allemaal delen? Uiteindelijk hangt het allemaal af van je houding ten opzichte van je eigen positie in het ecosysteem.
Hoi! Mijn naam is Roselinde en ik ben de oprichter van Globonaut. Ik ben een cultureel analist, digitale verhalenverteller en een fotograaf met een passie om de wereld te verkennen. Mijn droom is om van Globonaut een inspirerende plek op internet te maken voor iedereen die zijn of haar gedachten over het leven op planeet Aarde met anderen wil delen.
