Het anatomisch theater was een fascinerend fenomeen tijdens de vroege universitaire geschiedenis van Europa. Zoals je misschien al weet was de Renaissance een tijd van wetenschappelijke ontdekking voor veel disciplines, zoals de medische wetenschappen. Een van de eerste anatomische theaters ter wereld was het 16e-eeuwse Archiginnasio theater in Bologna. Het theater behoorde tot de Universiteit van Bologna, overigens ook de oudste universiteit ter wereld. Het meest opmerkelijke aan het anatomisch theater van Bologna is dat je nog steeds binnenin een kijkje kan nemen.
Tegenwoordig gebruiken anatomische theaters technieken zoals digitale projectie op een model, waarmee je het gebruik van organisch materiaal kan vermijden. Dit was niet het geval in de vroege moderne tijd. Toen moesten de studenten zich verzamelen in het theater om de confronterende taferelen op de marmeren tafel te aanschouwen. Een docent nam dan zijn zetel in de lerarenstoel om de sessie te leiden. De docent verklaarde vervolgens de methodes van ontleding en vertelde de studenten over de anatomie van de mens, of soms ook dieren.
De Mythes van Openbare Ontleding
Verrassend genoeg waren de anatomielessen lang niet zo controversieel als je misschien zou denken. De openbare operaties en de ontledingen waren juist hele populaire aangelegenheden. Een groot gedeelte van de toeschouwers wilde niet noodzakelijk dokters worden. Toch doet een 19de-eeuwse mythe zich nog steeds de ronde. Deze mythe schetst het beeld van ontleding als een gevaarlijke aangelegenheid, omdat de katholieke kerk de medische praktijk illegaal zou hebben gemaakt.
Deze 19e-eeuwse mythe schetst het beeld van ontleding als een gevaarlijke aangelegenheid, omdat de katholieke kerk de medische praktijk illegaal zou hebben gemaakt. In werkelijkheid werd de baarmoeder juist een mysterieus symbool voor de oorsprong van het leven, wat de kerk ertoe aanzette om de ontleding van vrouwelijke lichamen te sanctioneren.
Volgens historicus Katharine Park was het tegengestelde eigenlijk waar, aangezien de kerk uiterst geïnteresseerd was in de ontleding van het menselijke lichaam. Leonardo da Vinci heeft zijn ontledingen nooit hoeven verbergen, verklaart Park, omdat de praktijk in de Middeleeuwen al geaccepteerd werd. Rond 1300 begonnen dokters in Bologna met medisch onderzoek via ontleding, en tegen de tijd dat het Archiginnasio theater werd ontworpen had de kerk een speciale (en lichtelijk morbide) interesse ontwikkeld voor het vrouwelijke lichaam.
De baarmoeder in het bijzonder werd een symbool voor het geheim van de oorsprong van het menselijke leven, wat de kerk ertoe aanzette om regelmatig ontledingen te sanctioneren. Bovendien was deze interesse vanuit de kerk een van de grootste drijfveren achter de ontwikkeling van autopsie als medische methode. Het doen van autopsies, legt Park uit, is een praktijk die is voortgevloeid uit het balsemen van lichamen. Dat verduidelijkt de historische connectie tussen de kerk en de vroege medische wetenschap.
Een Viool om de Pijn te Verzachten
Wettelijk of illegaal, het bijwonen van een ontleding sessie was niet geschikt voor zachtaardige zielen. Ontledingen vonden bijna altijd plaats in de wintermaanden, omdat de temperaturen anders te hoog waren. In de zomer was het proces van ontbinding veel te snel, waardoor er een vreselijke geur in het theater hing. Terwijl de ontledingen plaatsvonden, was er vaak een flutist of violist die tijdens de les een optreden gaf.
Deze musicus werd ingehuurd om de onschuldige studenten te verlichten van hun mentale pijn na het zien van de onsmakelijke scenes op de marmeren tafel. Toch mocht niemand té comfortabel worden met het idee van de dood. In de hoeken van anatomische theaters stonden vaak skeletten met een gegraveerde tekst: “memento mori”, oftewel “bedenk dat u sterfelijk bent”.
Terwijl de ontledingen plaatsvonden, was er vaak een flutist of een violist aanwezig. Deze musicus werd ingehuurd om de onschuldige studenten te verlichten van hun mentale pijn na het zien van de onsmakelijke scenes op de marmeren tafel.
Het Turbulente Leven van het Anatomisch Theater in Bologna
Het Archiginnasio anatomisch theater is een uniek, architectonisch stukje erfgoed. Volledig houten theaters zijn ontzettend zeldzaam, vooral met indrukwekkende artistieke decoraties als deze. De houten standbeelden langs de muren vertegenwoordigen oude geneeskundigen zoals Hippocrates. Ook historische figuren als Gasparo Tagliacozzi, een pionier van de plastische chirurgie, prijkt aan de muur.
Het Archiginnasio stopte uiteindelijk als universiteitsgebouw in 1803 en diende een tijdje als basisschool. Vanaf 1838 werd het gebouw de zetel van de gemeentelijke bibliotheek. Al die tijd overleefde het theater de veranderingen in haar originele staat. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de oude universiteit bijna helemaal vernietigd na het bombardement van Bologna. Gelukkig kon het theater met de teruggevonden stukken uit het puinhoop worden herbouwd.
Het Anatomisch Theater in Bologna Bezoeken
Het historische anatomische theater in Bologna kun je vinden in het ‘palazzo’ van het Archiginnasio. Deze plek ligt op 3 minuten lopen vanaf Piazza Maggiore, het grootste plein in de stad. Een entreeticket voor het anatomische theater kost €3. Het theater is op weekdagen geopend van 10:00 tot 18:00. Op zaterdagen is het theater geopend van 10:00 tot 19:00, en op zondagen (en in de vakanties) van 10:00 tot 14:00.
Hoi! Mijn naam is Roselinde en ik ben de oprichter van Globonaut. Ik ben een cultureel analist, digitale verhalenverteller en een fotograaf met een passie om de wereld te verkennen. Mijn droom is om van Globonaut een inspirerende plek op internet te maken voor iedereen die zijn of haar gedachten over het leven op planeet Aarde met anderen wil delen.
